جمعه, 31 فروردین,1403 |

نقد مکتوب شعر محمدصادق ترابی زاده

شاعر: محمدصادق ترابی زاده

25 آبان 1396 17:46 | 0 نظر | 1254 بازدید | امتیاز: با 0 رای

گمان نکن به دلم فاتحانه چیره شدی
و یا برای پسندیدنم ذخیره شدی
ملال‌آور و سرد و حقیر و بی‌رونق
شبیه سکّۀ نارایجی که تیره شدی
میان وسعت ژرف هزار اقیانوس
خجول باش که کوچکترین جزیره شدی
در این زمانه زیادند سرتر از سر تو
کنار این همه کرمان چه‌قدر زیره شدی
نگاه گلّۀ گرگی گرسنه می‌دَرَدم
چه گفتم و چه شنیدی که باز خیره شدی؟
حکایت من و تو واقعیتی تلخ است
گمان نکن به دلم فاتحانه چیره شدی

نقد:
سیری در تاریخ ادبیات روشن می‌کند که شاعران خوب غالباً از مرز بازی‌های لفظی پایشان را فراتر گذاشته‌اند. هرچند شاعران تأثیرگذار صاحب‌زبانند اما شکّی نیست که شاعران صاحب‌نام، شهرتشان را مدیون چگونگی ارتقای شانه به شانة لفظ و معنا هستند، نه دلبستگی صرف به ظاهر کلام. با این پشتوانه شاعر باید بکوشد تا در غلیان سرودن، نگاه دقیقی به لفظ داشته باشد و نگاهی عمیق‌تر به معنا.
قافیه‌های تازه وسوسه‌انگیزند؛ شعرهای مشهور محدودی را سراغ داریم که بر پایة قافیه‌های دیریاب سروده شده باشند. پس قوافی مشکل می‌تواند عرصة قدرت‌نمایی شاعر باشد و در خاطره نبودن سخنان ماندگاری بر این پایه نیز این نکته را به ذهن متبادر می‌کند که حرف‌های ناگفتة فراوانی در این قوافی نهفته است. امّا حقیقت این است که اگرچه قافیه، حکم ستون شعر را دارد امّا تمام زیبایی‌ها و شگفتانه‌های شعر بر آن استوار نیست. این خیلی خوب است که شاعران در تجربه‌های جدّی خود، نگاهی فنّی به این قوافی داشته باشند امّا نباید تازگی قوافی، گردابی شود برای فراموشی رسالت و پیام شعر. این بحث کلّی‌تر از آن است که به شعر ترابی¬زاده محدود شود؛ زیرا اغلب شعرای آفتابگردانی به سبب جسارت و کسب لذّت‌ تجربه‌ها تازه، مخاطب این کلام، محسوبند. امّا در غزل ترابی‌زاده نکاتی چند را می‌توان به تماشا نشست:
الف) انتخاب قافیة مشکل، شاعر را به سمت کوتاه‌نویسی سوق داده است. کوتاه‌نویسی ذاتاً اگرچه حسن به شمار نمی‌رود امّا آنجا که مجال تنگ باشد، اطالة کلام بر سستی شعر دامن می‌زند. با این حساب، دقّت نظر شاعر ستودنی است.
ب) مطلع غزل نقطة بسیار مهمّی برای جذب یا دفع مخاطب‌ است. در ادّعای ادبای ماضی مبنی بر اینکه «حسن مطلع» از آرایه‌های ادبی ‌است، باید تردید کرد امّا شکّی نیست که قوّت مطلع در تأثیرگذاری شعر بر جان مخاطب و بازخوانی مکرّر آن تأثیر فراوانی دارد. با این توضیح باید گفت مصراع دوم مطلع این غزل در خدمت شعر نیست و فعل «پسندیدنم» نه کاربرد دقیقی دارد و نه جایگاه قابل توجیهی.
ج) ردیف کردن چندین صفت برای یک مضمون آن‌گاه کلام را می‌آراید که سخنی درخور پرگویی‌های نامتعارف ارائه شود و این اتّفاق در بیت دوم نیفتاده است. ضمناً باید در نظر داشت «نارایجی» مختوم به «ی» نکره است و نه ضمیر مخاطب. با این حساب فعل اسنادی «هستی» بی‌قرینه حذف شده و کلام دچار تعقید لفظی است.
د) اگر کلمات در خدمت مضمون نباشند، حضور آرایه‌ها، زیبایی خاصّی به شعر نمی‌دهند، حتّی اگر مثل اقیانوس و جزیره، هم با هم مراعات‌نظیر نظر داشته باشند و هم در لایه‌های عمیق‌تر، تضاد. 
ه) تلاش شاعر برای گریز از مضامین دم دستی ستودنی است امّا شاعر باید پس از سرایش، در مضامین به نظم کشیده‌شده توقّف و تأمّل بیشتری کند. یکی از تکنیک‌هایی که شاعر با آن می‌تواند قوّت تأثیرگذاری مضمون ارائه‌شده در شعرش را بسنجد این است که آن را در ساده‌ترین شکل ممکن به نثر برگرداند. این تکنیک فواید و کارکرد‌های زیادی دارد؛ یکی از آن‌ها این است که شاعر می‌تواند بنیة مضمون ساخته‌شده در شعرش را بی‌آرایش نظم و آرایه به قضاوت بنشیند. شاید به این وسیله شاعر با ما همداستان شود که در بیت چهارم، کلمات در جان شعر جا نیفتاده‌اند و در نهایت، مضمون شکل‌گرفته در ذهن شاعر، تمام‌قد با مخاطب به اشتراک گذاشته نمی‌شود.
و) شاعر بیت پنجم را صرف ‌نظر از گم بودن معنا، در لابه‌لای تعقید لفظی، به ایهام قابل تأمّلی مزیّن کرده که در تحکیم نقش «خیره» در کسوت قافیه نیز مؤثّر بوده است. 
ز) خوشا شعری که شروع موفّق خویش را به پایانی قدرتمند پیوند بزند. کلمات عرصه‌ای هستند برای انتقال معنی در شعر.  شکّی نیست که هر کلمه فرصتی است تا با آن لطیفه و نکته‌ای منتقل شود. وقتی فضایی را که یک کلمه در شعر به خود اختصاص می‌دهد این‌قدر اهمّیت دارد شاعر باید در تکرار آن‌ها – آن هم در حدّ و قوارة یک مصراع - بسیار محتاطانه عمل کند. در خصوص مقطع این غزل جای سؤال هست که آیا در تکرار مصراع نخست، زیبایی خاصّی نهفته بوده است؟ آیا با ارجاع دوبارة متن به مطلع، گره‌ای گشوده شده است؟ آیا... بی‌گمان شاعر با بازنگری و دقّت بیشتر در فلسة وجودی این تکرار،  به پاسخ مناسب و منصفانه‌ای خواهد رسید.
ح) از ترابی‌زاده شعر‌های بهتری به یاد داریم و بی‌گمان این شعر تجربه‌ای خواهد بود تا شاعر برای پیمودن مسیر، گام در فضاهای مطمئن‌تری بگذارد.  به شاعر پیشنهاد می‌کنیم هم‌چنان مطالعة شعر امروز را در صدر برنامه‌های ادبی‌اش قرار دهد.
 

ویدئوی مرتبط

,
امتیاز دهید Article Rating
نظرات

تنها کاربران ثبت نام کرده مجاز به ارسال نظر می باشند.
در حال حاضر هیچ نظری ثبت نشده است. شما می توانید اولین نفری باشید که نظر می دهید.